Ülkemizde ve dünyada enerji alanında benzeri görülmemiş bir değişim sürecinin içerisindeyiz. Elektrifikasyon kavramı ve ihtiyaç duyulan elektriğin yenilenebilir kaynaklardan üretimi, üretilen elektriğin depolanabilmesi tüm oyun kurallarını değiştirdi.
Fosil yakıtlar yönünden fakir yer altı kaynaklarına sahip olan ülkemizde, yenilenebilir enerjinin kullanımı, fotovoltaik pazarın en önemli bileşenlerinden olan ev tipi sistemlerin “Mesken GES’lerin“ gelişimi, yaşadığı zorluklarla ilgili 10 bölümlük bir yazı dizisi ile mevcut sorunlara birebir pazarda yaşadığımız tecrübeler ışığında değinmeye çalışacağım.
Mesken GES neden önemli? sorusunu cevaplamak gerekirse, fotovoltaik teknolojinin belki diğer hiçbir enerji kaynağında olmayan en büyük avantajı sistemin tamamen modüler olmasıdır. Bu modüler yapı enerji üretimini kolay bir şekilde dağıtık hale getirmemize olanak sağlar. Elektrik üretiminin merkezi yapıdan dağıtık yapıya geçişi ise tüketilen yerde üretim yapılması, olası afet ve ekstrem koşullara karşın sağladığı faydalar, elektrik şebekesine sağladığı faydalar gibi örneklendirilebilecek kritik öneme sahip konulardır. Bu sebeplerle kurulu toplam kapasitemizin kaç farklı santralde kurulduğunu gösteren “dağıtıklık katsayısı“ bu yazıda üzerinde duracağımız ana konu başlığı olacaktır.
TÜRKİYE LİSANSSIZ PAZAR GELİŞİMİ
Mesken GES’ler ülkemizde lisanssız elektrik üretim yönetmeliği kapsamında kurulmaktadır. Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği esasen bireylerin ya da şirketlerin kendi tükettikleri elektriği herhangi bir lisans alma zorunluluğu olmadan üretebilmeleri üzerine planlanmıştır. Mesken GES süreçlerinin bürokratik açıdan kolaylaştırılması adına önce 10 kw altı sistemlere ayrı bir başlık açılmış sonrasında bu kapasite 25 kw’ye yükseltilmiştir. Süreci daha iyi anlamak için lisanssız pazarın ülkemizdeki gelişimini kısaca özetlersek;
• Türkiye’nin şu ana kadar ki güneş enerjisi yolculuğunda en önemli pazar olan Lisanssız Pazar yolculuğu 2008 yılında başlayıp, 2012 yılında yayınlanan 500 kWp altı yönetmelikle resmiyete kavuştu.
• Yönetmeliğin 2012 yılına kadar geçirdiği 4 yıllık hazırlık serüveninde, alım garantisi,
öz-tüketim şartı gibi konularda çok daha farklı noktalarda olabilecek yönetmelik lisans alma zorunluluğu olmadan her bireye elektrik üretim hakkı tanıması, fazla üretilen elektriğe ise devlet tarafından dolar üzerinden alım garantisi verilmesi gibi özellikleri ile o dönemde sektörü yakından takip edenler haricinde pek de anlaşılamayan sessiz bir devrimdi.
• Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği esasen bireylerin ya da şirketlerin kendi tüketimini karşılamaları üzerine planlanmış olsa da 2019 yılı öncesi yönetmelikte bu yönde sınırlayıcı bir madde bulunmaması, düşen sistem maliyeti ile devlet tarafından verilen dolar üzerinden alım garantisinin giderek cazip hale gelmesi, sanayide kullanılan elektriğin döviz bazında giderek ucuzlaması, evsel sistemlerdeki bürokratik engeller gibi her biri ayrı yazı konusu olabilecek unsurlar sebebi ile neredeyse tamamen üretilen enerjinin devlete satılmasının planlandığı bir pazar kimliğine büründü.
• 2012-2019 öncesi dönemini 1. faz olarak nitelendirebileceğimiz süreçte 1. satış amaçlı arazi tipi güneş enerjisi sistemleri projeleri yoğunlaşmıştır. 2018 yılı nisan ayı TEİAŞ verilerine göre 5113 farklı santralde 4.567 MW’e kurulu güce ulaşılmıştır. İstatistiklere yansıyan santral sayısı 5.113 adet olsa da projelerin büyük çoğunluğunun yan yana yer alan santraller olduğu düşünülürse dağıtıklık katsayısının çok düşük olduğu söylenebilir.
2018 yılında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği kapsamında dolar üzerinden alım garantisi verilen santral izinlerinin pratikte son bulması ile sektörümüz bir durgunluk sürecine girmiş, kasım 2018 yılında ise Taslak Çatı Yönetmeliği yayınlanmıştır. 18 Ocak 2018 tarihinde Mesken GES’lere ilişkin ilk düzenleme yapılmıştır.
12 Mayıs 2019 yılında, özellikle sanayi tesislerinin kendi tüketimini karşılamasına yönelik yayınlanan yönetmelikte, Mesken GES’ler yine 10 kw altı sistemler başlığı altında yer almıştır.
2019 yılında yayımlanan yönetmelik kısaca özetlenirse;
• Lisanssız Elektrik Üretimi Yönetmeliği kapsamında tesisler kurulu gücü kadar aynı üretim ve tüketim noktalarında elektrik üretim hakkı kazanılması,
• Üretilen elektriğin doğrudan kullanımı, ihtiyaç fazlası elektriğin aylık mahsuplaşma yapılması,
• Sonrasında bazı yatırımcılar için acı bir tecrübede olsa mahsuplaşma sonrası ihtiyaç fazlası elektriğin 10 yıllık süre ile satışı,
• Yine ilerleyen dönemlerde yapılan düzenlemelerle birlikte çatı alanı yetersiz tesislerin arazilere kurulum yapabilmesi gibi önemli düzenlemeler yapılmıştır.
• Mesken GES’ler kapsamında ise 2022 yılı mart ayında 10 kw kapasite 25 kw olarak düzenlenmiştir.
Çatılara kurulan tesislerin teşvik edilmesi, ev çatısına kurulan sistemlerin bir uydu anteni kurulması kadar kolay olması bakış açısı ile başlayan süreçte Ağustos 2023 tarihi itibarıyla 10.284 farklı tesiste toplamda 9.092 MW kurulu güce ulaşılmıştır. Bu istatistiki değerleri göz önüne aldığımızda dağıtıklık katsayısının 2018 nisan ayında neredeyse aynı değerde kaldığı gözlemlenebilir.
1 MW araziler yerine, genelde büyük alanlara sahip sanayi kuruluşlarının çatılarına sistemler kurulmuş, tüketilen yerde üretim görece şekilde sağlanmış fakat güneş enerjisi elektrik üretimi tabana yayılamamıştır.
Güneş enerjisi sistemlerinin dağıtıklık katsayısını globalden örnekleyecek olursak; Almanya’da 2 milyon adet üzeri evsel sistem, İngiltere’de 1 milyon adet üzeri evsel sistem, Hollanda ‘da 1 milyon adet üzeri evsel sistem bulunmaktadır. Ülkemize göre ekonomik olarak avantajı olmayan Polonya 50 kw altı sistemlerde yakaladığı 10 GW kurulu güç ile ülkemizin toplam GES kurulu gücüne eş değer kapasiteye ulaşmıştır.
MESKEN GES’LER GÜNCEL DURUM
Arazi GES’ler ve endüstriyel GES’lerde halen potansiyelimizin altında da olsa gelişim gösteren fotovoltaik pazarımız Mesken GES’ler konusunda halen sıfır noktasında olarak nitelendirilebilir. Net bir istatistik olmamakla birlikte 2.000 adet üzeri evde şebeke bağlantılı, dağıtım şirketi tarafından kabulü yapılmış Mesken GES bulunduğunu söyleyebiliriz.
Mesken GES hakkında istatistik verirken şebeke bağlantılı, dağıtım şirketi tarafından kabulü yapılmış vurgusu ise süreçlerin tamamında yaşanan zorluklar dolayısı ile şebekeye enerji vermeyen sistemlerin daha yaygın kuruluyor olmasıdır. Çoğunlukla üretilen enerjinin büyük bir kısmının kullanılamadığı öz-tüketim Mesken GES kavramı ilerleyen süreçte dağıtım şirketlerinin de ilgileneceği bir konu başlığı olacaktır.
Mesken GES’lerin yaygınlaşması ve sistemin dağıtık hale gelmesinin önündeki engellerimiz;
• Bürokratik Süreçlerin Yoğunluğu
• Yeterli Finansal Çözümünü Olmayışı
• Teknik Yetersizlikler
olarak 3 ana başlıkta değerlendirilebilir.
İleriki dönemde Mesken GES yaptırmayı karar veren bir yatırımcının yolculuğunu;
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu Genel Özet
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-Proje Tasarımı, Çağrı Mektubu ve Ön İzinler
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-Ürün/ Ekipman Seçimi
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-Projelendirme
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-Finans Çözümleri
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-Kurulum Süreci
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-Kabul Süreçleri
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-İşletme & Bakım Dönemi
• Evsel Sistemler Müşteri Yolculuğu-Genel Çözüm Önerileri
konu başlıkları altında yaşanan sorunları, zorlukları ve çözüm önerilerini 9 farklı yazıda detaylı şekilde değerlendireceğiz.